Halleh Ghorashi over de balans tussen maatschappelijk engagement en neutraliteit in de sociologie.
In 1988 kwam ik als asielzoeker naar Nederland. Als marxist ben ik actief geweest in een revolutie die later een Islamitische revolutie werd. Ik ben gevormd door de Latijns-Amerikaanse (protest)literatuur en –muziek van Lorca, Neruda en Victor Khara en door de romans van Russische en Franse schrijvers, naast politiek-filosofische teksten van Duitse denkers.
Eenmaal in Nederland voelde ik me behoorlijk oud gezien de intensieve ervaringen (in zowel positieve als negatieve zin) die ik in Iran had gehad. Toch was ik maar 26 jaar oud. In 1989, na een jaar in Nederland, begon ik met de studie antropologie aan de VU en mijn droom was een geëngageerde wetenschapper te worden. Nu, twintig jaar later, geef ik colleges aan mijn masterstudenten over wat dit precies inhoudt. Mijn inspiratiebronnen hiervoor zijn Zygmunt Bauman en Edward Said. Bauman, die op 19 september j.l. op onze universiteit was, noemt maatschappelijk engagement in zijn boek Liquid Modernity (2000) de grootste uitdaging voor de sociologie in de laat moderne samenlevingen. Volgens Bauman bestaat er geen keus tussen engagement en neutraliteit in de sociologie, want sociologie die invloed wil hebben moet geëngageerd zijn. De enige oplossing is daarom te zoeken naar een balans tussen engagement en afstand. In zijn betoog verwijst Bauman naar de notie van ballingschap, hetgeen enigszins overeenkomt met Said’s intellectuele ballingschap. Intellectuele ballingen zijn mensen die steeds moeten balanceren tussen betrokkenheid en marginaliteit en/of afstand. Bauman schetst een beeld van de wetenschapper als balling die maatschappelijk geëngageerd zou moeten zijn om invloedrijk te zijn. Maar hij zou zich tegelijkertijd de marginaliteit van een wetenschapper moeten toe-eigenen om te kunnen reflecteren en abstraheren.
Een keuze voor de marge is een keuze om te vertragen, terwijl iedereen om je heen aan het rennen is. Het is een keuze om vragend bezig te zijn terwijl anderen juist overtuigd zijn van antwoorden.
De marge waarin de wetenschappelijke balling verkeert is geen toestand van geïsoleerd zijn, maar juist een voorwaarde voor een relatieve afstand ten opzichte van de macht van het dominante discours. Een keuze voor de marge is een keuze om te vertragen, terwijl iedereen om je heen aan het rennen is. Het is een keuze om vragend bezig te zijn terwijl anderen juist overtuigd zijn van antwoorden. Deze wetenschappelijke ballingen zoeken constant de balans tussen maatschappelijke invloed en wetenschappelijke productie. Wetend dat men zich hiermee tussen twee vuren begeeft. Door wetenschappers worden deze ballingen gezien als “normatief” of “te toegepast”, en in het maatschappelijke veld worden ze gezien als “te abstract” en “theoretisch”. Hun positie is niet onomstreden, en hun strijd is zwaar omdat het om subtiele vormen van dominantie gaat. Toch zijn ze nodig, juist omdat het deze ballingen zijn die de praktijk de nodige theoretische reflectie bieden, en de wetenschap de nodige praktische vertaling. Dit is juist ook het droombeeld dat ik voor mijn eigen toekomst in gedachten had. Maar omdat ik vanaf 2005 voor een aantal jaren de positie van bijzonder hoogleraar (die inmiddels een gewone leerstoel is geworden) heb bekleed weet ik hoe moeilijk, en soms onmogelijk het is om beide velden, wetenschap en maatschappij, te willen dienen. Toch vind ik het een uitdaging die zeer de moeite waard is en hoop ik het nog vele jaren aan te kunnen gaan.
Halleh Ghorashi is hoogleraar Diversiteit en Integratie bij de afdeling Sociologie aan de Faculteit der Sociale Wetenschappen van de VU Amsterdam. Deze tekst is een lichte bewerking van een eerder gepubliceerde column in Sociologie Magazine, juni 2010, p. 32. Deze tekst werd eerder in 2013 al gepubliceerd op de website van de opleiding Sociologie aan de VU.
