In ‘Routes for Change’ werkte promovenda Maria Charlotte Rast samen met een storytelling facilitator, een beeldend kunstenaar en mensen met een vluchtelingenachtergrond om een routekaart te ontwikkelen over hoe je op een betekenisvolle en inclusieve manier met nieuwkomers kunt co-creëren.
De ‘crisis rondom asielopvang’ in 2015/2016 markeerde een significante verschuiving in het vluchtelingenopvang- en integratielandschap in Nederland. In de jaren daarvoor maakten vluchtelingen zelden deel uit van publieke, politieke of academische discussies en was de Nederlandse asielopvang strikt geïnstitutionaliseerd en gecontroleerd door (semi-)overheidsinstellingen. Toen de Nederlandse overheid er in 2015/2016 echter niet in slaagde steeds meer asielzoekers op te vangen, gingen nieuwe actoren een actieve rol overnemen in het ontvangen, integreren en includeren van nieuw aangekomen asielzoekers in de samenleving. Onder deze actoren bevonden zich maatschappelijke organisaties, spontane buurtinitiatieven, lokale individuen, door vluchtelingen geleide (refugee-led) initiatieven, academische wetenschappers en studenten, en bedrijven in de particuliere sector. Plotseling werden kwesties met betrekking tot vluchtelingen naar een prominente positie op politieke, academische en maatschappelijke agenda's gekatapulteerd.
De crisis in de asielopvang heeft de beperkingen blootgelegd van de bestaande top-down opvang- en integratieaanpakken en heeft de noodzaak benadrukt van het produceren van duurzamere, effectievere en ‘community-based’ kennis, beleid en praktijken, niet alleen om tegemoet te komen aan de behoeften van mensen met een vluchtelingenachtergrond, maar ook om als uitsluitende maatschappelijke structuren aan te pakken.
De nieuw opgekomen actoren hebben vervolgens het strikt geïnstitutionaliseerde en restrictieve landschap van vluchtelingenopvang en -integratie opgeschud door ruimte te creëren voor nieuwkomers om aan de samenleving te participeren. Er werden buurtcentra opgericht; er werden alternatieve huisvestingsmogelijkheden aangeboden; universitaire cursussen werden opengesteld voor nieuwkomers; er zijn buddyprojecten gestart om de deelname aan het onderwijs of de arbeidsmarkt te faciliteren; er zijn plekken gecreëerd waar vluchtelingen vrijwilligerswerk kunnen doen, stage kunnen lopen of kunnen werken; en talloze wetenschappers begonnen onderzoek te doen naar de uitdagingen en kansen van dit nieuw opgerichte landschap voor de opvang en integratie van vluchtelingen.
Bovendien begonnen actoren in dit nieuwe landschap van vluchtelingenopvang en -integratie (waaronder overheidsinstanties) het belang te onderkennen van en te bepleiten voor het betrekken van nieuwkomers bij het vormgeven van praktijken, beleid en kennis die van invloed zijn op de levens van nieuwkomers. Deze actoren begonnen daarom co-creatieve aanpakken te hanteren, met als doel oplossingen te ontwikkelen die rechtvaardiger zijn en beter aansluiten bij de behoeften, vaardigheden en ambities van nieuwkomers. Co-creatieve inspanningen kwamen voor het eerst naar voren in de beweging voor de rechten van mensen met een beperking, die stelde: ‘Niets over ons zonder ons’. Dergelijke benaderingen werden vervolgens toegepast op verschillende gebieden van onderzoek, beleidsvorming, dienstverlening en besluitvorming. Het idee is dat alles wat met een specifieke groep te maken heeft, ontwikkeld moet worden in nauwe samenwerking met deze getroffen groep. Door samen te werken met mensen die getroffen zijn en hun inzichten, vaardigheden en agency te erkennen, beloven co-creatieve inspanningen de ontwikkeling van oplossingen die beter inspelen op de leefwereld van nieuwkomers.
Om een paar voorbeelden te noemen: Binnen het Nederlandse landschap van vluchtelingenopvang en -integratie hebben (lokale) overheden vluchtelingen adviesraden opgericht om beleid te co-creëren, initiatieven van het maatschappelijk middenveld betrokken nieuwkomers bij het co-creëren van hun praktijken en academische wetenschappers adopteerden co-creatieve onderzoekmethodes om samen met vluchtelingen kennis te co-creëren.
Echte co-creatie komt echter niet gemakkelijk tot stand, aangezien menselijke ontmoetingen altijd worden beïnvloed door aannames, vooroordelen, stereotypen en ongelijke machtsverhoudingen. Daarom heeft promovenda Maria Charlotte Rast, in het kader van haar onderzoek naar uitdagingen en kansen van co-creatie, ‘Routes for Change’ geïnitieerd. Door middel van 13 interviews en 3 workshopsessies (in samenwerking met storytelling facilitator Petra Ardai en beeldend kunstenaar Parisa Akbarzadeh Poladi) onderzocht ze samen met mensen met een vluchtelingenachtergrond de voorwaarden die nodig zijn om op een betekenisvolle en inclusieve manier met nieuwkomers te co-creëren. Samen ontwikkelden zij de routekaart ‘Routes for Change’.
De routekaart is bedoelt voor actoren in het vluchtelingenopvang- en integratielandschap die met nieuwkomers willen co-creëren. De routekaart bevat aanbevelingen rond de volgende thema’s:
- Niets over ons zonder ons
- Zet je in voor het herdefiniëren/diversifiëren van stereotiepe beelden van ‘vluchtelingen’
- Creëer een veilige en duurzame ruimte voor verbinding
- Creëer ruimte voor verschil en kritiek; deel macht
- Gebruik creatieve methodieken
De routekaart is nog niet gepubliceerd. In de nabije toekomst zal een academisch artikel verschijnen waarin het project en de resultaten (met name op het gebied van co-creatie van kennis) worden beschreven:: Rast, M.C., Ponzoni, E. and Ghorashi, H. (2025). Exploring the Complexities of Transformative Scholarship through Engagement with Refugee Knowledge Co-Creators. In: Ghorashi, H., Ponzoni, E., Fiorito, T., Kisubi Mbasalaki, P. (Eds.) Transformative Engaged Scholarship in Migration: Towards a co-creative, caring, and reflexive migration studies. Springer: IMISCOE Research Series.
