actueel

Geëngageerde wetenschap en verhalen over verandering in een vergelijkend perspectief

Welke bijdrage hebben de sociale wetenschappen bij het realiseren van het democratische ideaal van gelijkheid en insluiting? Wat zijn de mogelijkheden voor en belemmeringen van geëngageerde wetenschap binnen verschillende nationale en institutionele (universitaire) contexten? Deze onderzoeksvragen staan centraal in dit vergelijkende, kwalitatieve onderzoeksproject in Zuid-Afrika, de Verenigde Staten en Nederland. Dit project beoogt een meer transformerend en begrijpbaar perspectief te creëren van hoe geëngageerde wetenschap kan bijdragen aan de maatschappelijke integratie van vluchtelingen. Geëngageerde wetenschap verwijst naar transformatieve en kritische vormen van academisch werk met de ambitie en het vermogen om reflectie te stimuleren wat zorgt voor meer inclusieve praktijken in de samenleving en in de academische wereld. De onderliggende veronderstelling hierbij is dat de sociale wetenschappen een belangrijke rol spelen bij het vergroten van de maatschappelijke en academische verbeeldingskracht door het verbinden van lokale, historische en analytische kennis en daarmee werkelijk de inclusie van kansarme groepen te bevorderen.

Wat is de bijdrage van geëngageerde wetenschap bij het stimuleren en bepalen van de voorwaarden en verhalen van verandering voor de integratie van vluchtelingen in het licht van concurrerende maatschappelijke en academische eisen en structuren? 

Wat is de bijdrage van geëngageerde wetenschap bij het stimuleren en bepalen van de voorwaarden en verhalen van verandering voor de integratie van vluchtelingen in het licht van concurrerende maatschappelijke en academische eisen en structuren?

Hoewel het project zich bezighoudt met inzichten uit een uitgebreide verzameling literatuur over de beperkingen van democratie, is dit project met name geïnspireerd door de interessante literatuur over de rol van deep democracy in het creëren van maatschappelijke inclusie. Met behulp van kwalitatieve onderzoeksmethodologie en een vergelijkend perspectief (Zuid-Afrika, de VS en Nederland) heeft dit project drie hoofddoelstellingen:

1. Per land gegevens verzamelen die twee reeksen verhalen (die van vluchtelingen en geëngageerde academici) documenteren over de bijdrage en uitdagingen van geëngageerde wetenschap in het leven van vluchtelingen. Bovendien zal het project op zichzelf een site van wetenschappelijke betrokkenheid met maatschappelijke stakeholders en communities zijn.
2. Een dieper inzicht krijgen in de opvattingen over en de positie van geëngageerde wetenschap binnen de academische wereld en de samenleving in elk land.
3. Historische en contextuele verschillen verkennen door een vergelijkende analyse van de data (verhalen en deelnemende locaties) van de drie landen, gericht op reflectie over nationale blinde vlekken met betrekking tot maatschappelijke verandering en geëngageerde wetenschap in elke setting.

In Zuid-Afrika zorgde de strijd tegen de apartheid voor de opkomst van universitaire onderzoeksgroepen die nauw gingen samenwerken met diverse maatschappelijke organisaties en sociale bewegingen.

Vanaf 1994 formuleerden de post-Apartheid regeringen een transformatie agenda voor de academische wereld. Het was een grote uitdaging voor Zuid Afrika om de academische wereld (welke bestond uit instellingen gescheiden op basis van ras) te transformeren naar democratische en inclusieve instellingen waar menselijke waardigheid tegen elke vorm van discriminatie wordt beschermd. De maatschappelijke valorisatie van onderzoek werd als grondbeginsel voor de academische wereld gezien om segregatie en ongelijkheid binnen en buiten de academische stellingen tegen te gaan.

Ondanks progressieve beloften in de academische wereld, blijkt in de praktijk dat de uitvoering van neoliberaal beleid ervoor heeft gezorgd dat de aandacht voor maatschappelijke problemen is verminderd. In dit neoliberale beleid worden economische prikkels voor universiteiten geprioriteerd. Er zijn veel discussies over de commercialisering van het hoger onderwijs en de zichtbare koloniale voetafdruk in onderzoek. In deze onderzoeken zijn gemarginaliseerde gemeenschappen vaak het object van onderzoek en zelden hebben zij de regie over kennisproductie. Door de traditie van historische marginalisering claimen lokale gemeenschappen terecht steeds meer hun rechten. Tegelijkertijd zorgt dit ervoor dat er minder aandacht is voor de uitsluiting van andere groepen in de Zuid Afrikaanse samenleving, zoals in dit geval vluchtelingen. Ondanks het beeld van Zuid-Afrika als “land van kansen” voor vluchtelingen, is de vaak hevige concurrentie om beperkte middelen en geweld gerelateerd aan xenofobie, de dagelijkse realiteit voor velen. 

Zwarte en andere gemarginaliseerde gemeenschappen zijn vaak het object van onderzoek en zelden hebben zij de regie over kennisproductie

Door de huidige sociaaleconomische context in Zuid Afrika, wordt er van academische instellingen verwacht dat zij hun verantwoordelijkheid nemen en optreden als beschermers van rechtvaardigheid in een onrechtvaardige samenleving. Dit onderzoek verkent de mogelijkheden en beperkingen van geëngageerd onderzoek naar en met vluchtelingen in Johannesburg en Port Elizabeth. Geëngageerde wetenschap gaat uit van een wederkerige relatie tussen de academische wereld en de samenleving waardoor praktijken van uitsluiting in- en rond universiteiten worden uitgedaagd en waar universiteiten bijdragen aan een samenleving waar inclusie en gelijkheid centraal staan. 

Nederland is een democratische verzorgingsstaat welke belooft groepen die als zwakker worden gezien, waaronder ook vluchtelingen, te helpen op hun weg naar inclusie.

Ondanks het omvattende integratiebeleid in Nederland, blijft de daadwerkelijke maatschappelijke participatie en inclusie van vluchtelingen een uitdaging. Een van de redenen voor de maatschappelijke uitsluiting van vluchtelingen is dat in de context van de Nederlandse verzorgingsstaat vluchtelingen vaak gezien worden als een zwakke en hulpbehoevende groep. Dit kan de kansen van vluchtelingen om mee te doen in de Nederlandse samenleving belemmeren. 

Hierdoor bestaat er een vrij dominante betrokkenheid van sociale wetenschappers bij de formulering van beleid ten aanzien van ongelijkheid in de samenleving

In het verleden zijn academici steeds meer gaan samenwerken met de Nederlandse overheid, waardoor de grens tussen hen begon te vervagen. Hierdoor bestaat er een vrij dominante betrokkenheid van sociale wetenschappers bij de formulering van beleid ten aanzien van ongelijkheid in de samenleving. Dit wordt geïllustreerd in de vele onderzoeks- en beleidsstukken die de afgelopen decennia aandacht besteden aan de participatie en integratie van migranten in Nederland. Het nadelige gevolg van dit samenwerkingsverband is dat er in de academische wereld een sterke afhankelijkheid is van overheidsfinanciering en dat onderzoek steeds meer wordt beïnvloed door de overheidsagenda. Het dominante samenwerkingsverband tussen beleid en de wetenschap heeft geresulteerd in een toenemend homogeen beleid waarbij vluchtelingen als een zwakke groep worden weggezet. Daarnaast heeft deze nauwe samenwerking een marginaliserende invloed gehad op de ontwikkeling van een meer betrokken (en vooral kritische) wetenschapstraditie in Nederland.

Er moet wel worden opgemerkt dat valorisatie en maatschappelijke impact van onderzoek in de Nederlandse academische context steeds belangrijker is geworden. Desondanks wordt wetenschappelijke betrokkenheid nog steeds vooral benaderd als een eenzijdige kennisoverdracht van de academische wereld naar de samenleving in plaats van een wederzijdse uitwisseling van kennis. Door een wederzijdse uitwisseling zou er meer ruimte zijn voor alternatieve perspectieven en beelden over vluchtelingen waardoor zij meer als sterke en ondernemende individuen met talenten zouden worden gezien.